Пойтахтимизда яқиндагина ўтказилган “Давлат бошқарувини модернизациялаш ва жамиятни демократлаштиришда ахборот компьютер технологияларининг вазифаси” мавзусида ўтказилган халқаро давра суҳбатида Латвия Республикасининг Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазирлигининг собиқ вазири Ина Гутели хоним ҳам қатнашди. Фурсатдан фойдаланиб биз улар билан электрон ҳукумат, унинг жамият ҳаётидаги аҳамияти, қадриятлар, аёл ва унинг жамиятдаги ўрни тўғрисида суҳбатлашдик.
Ина Гутели Lattelecom йирик алоқа оператори лойиҳаларининг раҳбари бўлиб ўн йил давомида ишлаган. Аввал Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазирлиги девонхонасида девонхона раҳбари, сўнг ушбу тизимда вазир лавозимларида фаолият олиб борган. Ҳозир E-biznes дастурининг директори, Бизнес маъмурияти ва Рига Олий иқтисод мактабининг раҳбари.
- Аёл зиммангизда Латвия Республикаси Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазири лавозимини анча йиллар бошқариб келдингиз. Суҳбатларимизнинг бирида электрон ҳукумат тизимини ҳаётга жорий этишда “қора сочлар оқарди” (брюнетка эдим, ушбу вазифани бажаришда блондинкага айландим) ҳазиломуз иборасини ишлатдингиз. Бугунги кунда Латвия Республикаси БМТнинг ҳар икки йилда электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш рейтингида 31-ўринни эгаллаб турибди. Вазирлик вазифасини бажаришда қандай қийинчиликларга дуч келгансиз?
- Ҳар қандай янгилик дастлаб қаршиликка дуч келади. Бу албатта табиий жараён. Латвия Республикаси Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазири лавозимини эгаллагач, қийинчиликлар бўлди. Бироқ бу қийинчиликларни енгишда мен биргаликда ишлаган Бош вазирлар ишларимни қўллаб-қувватлаб ёрдам беришди. Гарчи бошқа вазирлар томонидан тўсқинликка учраган бўлсам-да, мени тушунувчилар борлиги менга куч бағишланган. Аввал Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазирлиги девонхонасида девон бошлиғи вазифасида, иккинчи раҳбар вазифасида ишлаганлигим учун, бу лавозимда фаолият олиб бориш менда унчалик қийинчилик туғдирмади. Вазир лавозимини эгаллагач, ишчи гуруҳни алмаштиришга унчалик эҳтиёж сезилмади. Аввалги ишчи гуруҳ билан иш олиб бордим. Менинг гуруҳим ҳозир ҳам Электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш вазирлигида ишлашмоқда.
Бошқарувда бир одам қарор қабул қилади, қолганлар бажаради қабилида иш тутиш осонроқ. Бироқ Латвияда бундай қилишнинг иложи йўқ. Сабаби барча ўзини фикрини билдириш ҳуқуқига эга. Бунинг орқасидан эса яхшигина ишлаб чиқилган иш лойиҳаси ҳам ўзгариб кетиши ёки қайтадан тузилиши мумкин. Шуларни ҳисобга олган ҳолда ҳар тарафлама мукаммал лойиҳа тузишга ҳаракат қилар эдим. Бошқарув тизимини электрон шаклга ўтказиш, унда ахборот компьютер технологияларини қўллаш анча қийин ва узоқ жараёнлигини ишимни бошлашдан олдин кўз олдимга келтирганман. Мансабдор шахсларни янгича услубда ишлан ва фикрлашга ўргатгунча ҳақиқатан ҳам “қора сочларимга оқ тушди”. Инсон ўз руҳияти ва табиатига кўра янгиликка кўникиши, уни қабул қилиши қийин бўлади.
Латвияда электрон ҳукумат тизимини жорий этиш жараёнида бир қатор қийинчиликларга дуч келдик. Сабаби давлат хизматлари қайсидир идора ёки раҳбар воситасида эмас, балки интернет орқали ҳукумат порталида амалга ошириш орқали бажарилади. Бу эса ўша пайтдаги раҳбарларни обрўсини тушириб юбораётгандек бўлиб туюлди. Балки шу боис тўсқинликларга дуч келгандирмиз. Латвияда электрон ҳукумат тизимининг ривожланиши самарали ва босқичма-босқич амалга оширилмоқда. Электрон ҳукумат тизимининг ривожланиши ундаги хизматларнинг давлат муассасасида қолиб кетмай, балки халққа оммалаштириш, аҳолининг ундан кундалик ҳаётида фойдаланишига боғлиқ. Бугунги кунда www.latvija.lv давлат хизматлари порталида 450 та хизмат жамланган бўлиб, аҳоли ундан бемалол истаган пайтда, истаган жойда мобиль телефони орқалими, “Ягона ойна” марказлари орқалими фойдалана олади. Шунингдек, ушбу хизматлар вазирлик ва маҳаллий бошқарув идоралари сайтида ҳам акс эттирилган.
Давлат хизматларидан электрон шаклда фойдаланиш бу аввало фуқароларнинг вақтини тежайди. Охирги пайтда ҳукумат идорасидан қоғоз шаклида ҳужжат олганимни, бирор бир мурожаат ёки аризани қоғоз шаклида юборганимни эслай олмайман. Фирмани рўйхатдан ўтказиш, болаларни боғча ёки таълим муассасасига жойлаштиришдан тортиб, солиқларни тўлашгача давлатимизда электрон шаклда амалга оширилади. Бу жуда ҳам қулай ва вақтдан тўғри фойдаланиш имконини беради. Шунингдек, иш ўринларини қисқартириш орқали давлатга ҳам фойда олиб келади. Чунки ҳужжатларни расмийлаштириш ишлари интернет орқали амалга оширилади. Бу нарса яхши тизимлаштирилган.
Ҳозир 57% литваликлар интернетдан фойдаланишади. 2020 йилга бориб эса 85% аҳолини интернетдан фойдаланишини йўлга қўймоқчимиз. Бунинг учун аҳоли учун компьютер саводхонлигини ошириш курслари очилган бўлиб, курсларни тугатган битирувчига махсус сертификат берилади. Инсон умри давомида илм олишга интилиши керак. Замон тезкорлик билан ўзгариб бормоқда, шунга кўра ҳар бир мамлакат фуқароси замондан ортда қолмай, у билан ҳамқадам бўлиши шарт. Вазир лавозимини бажараётган пайтимда 82 ёшли Латвия фуқароси бўлган аёл қўлимдан сертификат олганлигини таъкидлаб ўтмоқчиман. Зеро, мамлакатнинг ривожланиши давлат раҳбариятигагина эмас, унинг аҳолисига ҳам боғлиқ жараёндир. Энг муҳими бошлаган ишим атрофимдаги инсонларнинг ҳаётини яхшилашга хизмат қилди.
- Ҳар бир мамлакатнинг электрон ҳукумат тизимида ўзига хос йўналишлари бор. Ўзбекистон ва Латвия электрон ҳукумат тизими борасида қандай фарқли жиҳатларни пайқадингиз?
- Ўзбекистонлик ҳамкасбларимиз билан ушбу соҳага оид қилган суҳбатларимиз жараёнида электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш жараёнидаги босиб ўтган йўлимиз кўз олдимдан ўтди. 2 миллион аҳолига эга бўлган Латвия билан 30 миллион аҳолига эга бўлган Ўзбекистон Республикасининг электрон ҳукумат тизимини қиёслаб бўлмайди. Бизнинг мамлакатда уни татбиқ қилиш осонроқ кечган. Латвия мамлакатининг телекоммуникация соҳаси, иқтисодий тузилиши Ўзбекистонникидан кескин фарқ қилади. Мамлакатимиз ахборот технологиялари, радиотехника ишлаб чиқаришга мослашганлиги учун бу жараён бизда нисбатан осонроқ кечди. Юртимизнинг барча ери интернет тармоғига уланган.
Ўзбекистонда тоғли, чўл ҳудудлари бор. Барча жойга интернетга уланишнинг иложи йўқ. Шунга қарамай Ўзбекистон ривожланган мамлакатларнинг тажрибасини ўрганган ҳолда тўғри йўлдан кетмоқда. Бу эса биз электрон ҳукумат тизимини ривожлантиришда йўл қўйган кўп камчиликларга йўл қўймаслигингиз имкониятингизни оширади.
- Юртимизга илк бора ташрифингиз эмас. Бундан аввал тадбиркорлий доирасида ҳам ташриф буюрган эдингиз...
- Юртингиз билан танишганлигимга 8 йилча вақт бўлиб қолди. Гарчи йўлга қўймоқчи бўлган бизнес режам амалга ошмай қолган бўлса ҳам, мамлакатингизга, одамларингизга бўлган муносабатим асло ўзгаргани йўқ (2011 йили Ина Гуделе Марказий Осиёда “Микродоторс” фирмаси орқали электрон техниканинг янги авлодини ишлаб чиқариш ҳамда оммалаштириш бўйича ўзининг бизнес режасини тақдим қилган, бироқ маълум бир сабабларга кўра бизнес режа амалга ошмай қолган эди). Ўзбек дўстларим, ҳамкорларим, Латвияда ўзбек талабаларим жуда кўп. Ўзбекистонликларга тадбиркорлик фаолиятини Европада йўлга қўйишларига бизнес-консультант сифатида фаолият олиб борганлигим учун ёрдам бера олишлигим хурсанд қилади.
- Бизнинг қайси анъана ва қадриятларимиз Сизда катта таассурот қолдирди?
- Авваламбор менда Сизларнинг бой ва қадимий тарихингиз катта таассурот қолдирди. Тарихингизни тинмай ўқиш ва ўрганиш мумкин. Ўзбек ошхонасидан таомлар тайёрлаш менга жуда ёқади. Катталарнинг кичикларга, кичикларнинг катталарга муносабати яхши сақланган. Фарзанднинг ота-онага, уканинг акага бўлган муносабатини яхши сақлагансизлар. Европада бу умуминсоний қадриятлар, оилавий муносабатлар йўқолиб кетган. Бундан бутун жамият азият чекмоқда. Қадриятларингизни асрай билгансиз. Ниятим ушбу қадриятларингизни асрай билинг. Кексаларни сақлаш керак. Чунки уларда ҳаётий тажриба кўп.
Инсоний муносабатларнинг ўрнини на технологиялар, на электрон бошқарув, на машина ва на интернет боса олади.
- Суҳбатларимизнинг бирида, “Ота-онангизга СМС ёзгандан кўра, қўнғироқ қилиб ҳолидан хабар олинг, вақтингиз бўлса уларнинг олдига ўтиб ҳолидан хабар олинг”,-деган гапни айта туриб, -“АКТ яқинларимиз ҳолидан хабар олиш имконини чеклаб қўйди. Шу жиҳатдан ахборот жамиятига қаршиман”-деган гапни айтдингиз. Ҳар бир нарсанинг ижобий жиҳатлари билан бирга, салбий жиҳатлари ҳам бор. Инсоният интернет тармоғи тўрига ўралашиб қолган. Балки юқоридаги иллатлар ахборотдан тўғри фойдалана олмаслигимиз натижасида келиб чиқаётгандир?
- Технологиялар бизга барчасига улгуришимиз учун шундай кун тартибини яратб берди. Инсонлар ахборотни эмас, ахборот инсонни бошқараётганлигига гувоҳ бўляпмиз.
Мажлисларни кузатиб ўтирганимда, инсонлар бир вақтнинг ўзида ҳам маърузани эшитишади, ҳам смс ёзиб ўзга одам билан суҳбатлашишга, барчасига улгуришга ҳаракат қилишаётганлигига гувоҳ бўламан. Ахборотни саралаш маданиятига эга бўлишимиз даркор. Тўғри, бизга жамият ҳаётида бўлаётган ўзгаришлар, ҳолат, воқеалар тўғрисидаги хабарлар керак. Бироқ қайси актёрнинг, қайси актриса билан юрганлиги тўғрисидаги хабар онгимизни чиқит маълумотларга тўлдириб қўймасмикан? Шунга қарамай барчасини ўқиймиз. Онгимизни керак эмас маълумотлар билан тўлдирамиз, қимматли вақтимизни керак эмас маълумотни олишга кетказамиз. Инсон ёлғон ахборотни ҳаққоний ахборотдан фарқлай билиши шарт. Ахборот инсонни эмас, инсон ахборотни бошқариши керак.
- Фаолиятингизни кузата туриб, кучли аёлга керак бўлган барча фазилатларни кашф этдим...
- Аёл ожиз кўрингани билан унинг руҳий қуввати кучли бўлади. У биргина тирноғи синиб қолганлиги учун азият чекиши мумкин, бироқ ҳаёт зарбаларини макрдонавор енга олиш, ўзини йўқотиб қўймаслик куч-қудратига эга. Табиат бизга мана шундай инъом бахш этган. Чунки аёл:– у - она, у – оиласининг муҳитини асрай олувчи шахс. Аёл ўз олдига нима мақсад қўйса, у албатта режасини амалга оширади. Шунга кўра мақсадни тўғри танлай олиб олдинга ва фақат олдинга интилмоқ керак.
- Мазмунли суҳбатингиз учун раҳмат. Келгусида амалга оширмоқчи бўлган ишларингизда мувафаққиятлар тилаймиз.
“Электрон ҳукумат” тизимини ривожлантириш марказининг мутахассиси Нигора Умарова суҳбатлашди
