Мы освещаем новости культуры Узбекистана: театр, кино, музыка, история, литература, просвещение и многое другое.

Ru   En

Поиск по сайту
Главная Панорама Вернисаж
Театр
Кинопром Музыка Турбизнес Личная жизнь Литература Мир знаний
18.05.2016 / 10:11:53

Дийдорчилар нигоҳида кулгили маҳзун "Бизнинг Чарли"


 “Дийдор”  театр-студиясининг саҳна толиблари саҳналаштирган “Бизнинг Чарли” спектаклининг бош қаҳрамони Чарльз Спенсер Чаплин, “Ҳаёт йирик планда нигоҳ ташлайдиган бўлсанг – фожеалардан иборат, узоқдан нигоҳ ташлаганда эса комедиядир” – деган эди.  Ҳозирги кунда биз учун унчалик “чуқур” бўлмаган, ранг-барангликка чулғанган турмуш тарзимизда “оқ-қора тасвирга муҳрланган” Чарлининг бизга яқинлигининг сабаби нимада экан-а?!..

 Чаплинга нисбатан илиқ муносабатнинг томошабинда шаклланишининг бош мезони, эҳтимол ҳаёт қийинчиликларига қарамай ўзининг кулгили тутиши ҳамда рўдапо пиджаги-ю, улкан пойафзали орқали; гарчанд ўзи мураккаб ва қийин шароитда бўлса-да, атрофидаги инсонларга қўлидан келганча яхшиликни сахийлик даражасида эмас, ахийлик даражасига етказиб кўрсата оладиган одамлар ҳам мавжудлигини маромига етказиб ўйнай олган актёр Чарльз Спенсер Чаплиннинг маҳоратида бўлса керак. Шу сабабли, қарийб юз йилдан ортиқ вақт ўтибдики, унга нисбатан илиқ, самимий муносабат ҳали-ҳануз ўзгаргани йўқ.

  “Дийдор” театр-студиясининг ёш актёрлари студиянинг бадиий раҳбари Ўзбекистон халқ артисти Баҳодир Йўлдошев бадиий раҳбарлигида талқин қилишган “Бизнинг Чарли” спектаклида саҳна асарининг бошида ёш актёрлар ижро этган “Чарли, сен бетакрор” қўшиғининг сўзларидан ўзга сўзлар иштирок этмайди, мазмун ҳатти-ҳаракат, мимика, пантомимика, мусиқа орқали ифода этилган. Барча актёрлар спектакль бошланишидан аввал ташқи қиёфаларини Чаплин қиёфасига ўхшашлари учун грим қилиб чиқишларидан ташқари, ҳар спектаклдан аввал кечинишга даъват этилган “инсоннинг руҳий ҳаётини” яратиш учун ўз юракларини ҳам тайёрлаганликлари яққол кўриниб турибди. Барчаси буюк актёрнинг ҳаёти ва ижодини ўрганиш жараёнидан бошланиб, у ўйнаган, суратга олган фильмлар билан танишилганлик ва алалхусус, 16 апрель куни “Буюк Чарли”нинг таваллудига бағишланган томоша қўйиш режаси ишлаб чиқилганликдан бошланганди. Натижада эса, тонг саҳардан, кечгача бўлган машқлар, эгалланган билимлар сарҳисоби ўлароқ, янги спектакль томошабин эътиборига ҳавола қилинди.

Спектакль гўё ҳаёт кинолентаси кўз олдимиздан ўтаётгандек, Чарли Чаплин ўйнаган фильмларнинг фрагменти мужассамлашган оқ-қора тасвирларнинг бир маромда ёш актёрлар томонидан кинолентадек намойиш этилиши билан кўз олдимизда намоён бўлди. Ҳамма актёрлар Чаплин қиёфасида, уларнинг ҳар бирининг қалбида ўз Чаплини бор, уни ўзича мужассам қилишга ҳаракат қилишди.

  Буюк актёр ҳақида шундай бир ривоят юради: “Кунлардан бир кун Эйнштейн ва Чаплинни америкаликлар қарсаклар билан кутиб олишибди. Шунда буюк актёр, “Сизни кашф этган нисбийлик назариянгизни тушунмаганликлари учун олқишлашмоқда, мен эса ижро этган ролларим тушунарли бўлганлиги сабаб қарсакларга сазаворман”,- деган экан”. Балки ёш актёрларнинг эътиборини Чаплин миллион-миллион томошабинга соддалиги, самимийлиги, ишонувчанлиги, боладек беғуборлиги орқали бирдек  “тушунарли” бўлганлиги учун тортгандир?!..

 Замон эврилишлари инсоннинг ички, руҳий эҳтиёжларида намоён бўлади. Ғалвир билан сув ташиб, бўлмайди, сув ташишга челак керак ёхуд шамолни жиловлашга, ҳуштакка тугма қадашга уринишга ҳеч мантиқ йўқ.

Воқеликка кўчмаган ботинни, воқеликда ифодаланмаган ҳиссиёт бўронларини инсонларни ўзига жалб этгувчи саҳна асарига айланиши қийин. Бугунги кунда саҳна асаридаги воқеаларни, ҳолатни, нозик руҳий жиҳатларни кўнгил призмасидан ўтказиб томоша қилишни “ботир” томошабин жуда истайди. “Саҳна алифбоси”ни ўрганиб-ўрганмай, ўзини кенг майдонга ураётганларни киши кузатар экан; бу ҳолат фожиа эмаслигига, вақтнинг ўзи уларни саралаб, нокерагини саҳнадан суриб ташлашига кишилар кўп марта амин бўлишган. Томошабин савияси паст спектаклни бир “тотиб” кўриб. секингина бир четга “чиқариб” қўяди. “Чиқинди” барибир чиқинди-да, ундан қандай янгилик кутиш мумкин? Чарли Чаплин ўйнаган фильмлар ҳали-ҳануз яшаб келмоқда. Бунинг сири нимада? Санъатнинг вазифаси “кўнгил розининг чекканини роз айлаш” экан, санъаткор уни қай даражада ифода этиб беришида эмасмикан барча синоат?

  “Дийдор” театр-ўқув студиясининг талабалари устозлари Баҳодир Йўлдошевнинг,  “Театр руҳ билан тирик. Агар унг муносабат тўғри шаклланмаган бўлса, у қасдини олади. Театрдай муқаддас даргоҳга қилинган хиёнат кечирилмайди. Балким актёрнинг ўзидан, балким авлодларидан қасдини олади. Ҳар уч кунда намоз ўқишни ташлайдиган чаласавод мулла бўлсанг, бу гуноҳи азим! Театрда ҳам шундай...”- деган сўзларини дастуруламал қилиб олишган.

Чарли Чаплин қиёфасини бир гуруҳ актёр (А.Носирхўжаева, С.Умаров, И.Қосимова, З.Қурбонова, Л.Султонова, А.Абдураҳимов, М.Шагалиева, Д.Ўлжабоева)лар ижро этишган бўлишса-да, асосий ижро Ҳусан Мамашарипов ҳамда Шаҳзод Эгамбердиевлар томонидан талқин қилинди. Сўз ва ҳаракат тезлиги аввалгига нисбатан ўн баробар ошган даврда яшаяпмиз. Манзилга тез ва осон етказувчи тезюрар поеъзд, авиалайнерлар, автомобиллар етиб бориш мумкин бўлиб қолди; улар аввалги уловлар-қайиқ, тулпорларнинг ўрнини тезликда эгаллади. Спектаклнинг аввалги қисмида шу жиҳатлар қайиқ эшаётган, поеъзд локомативларида кетаётган инсонлар қиёфасининг пластик ҳатти-ҳаракатлари ёрдамида ифодаланган. Ўйлаб қарайдиган бўлсак, барчанинг борар манзили бир, инсоният техника, технологияларни ихтиро қилиши орқали вақтнинг тежалишига эришди. Тежалган вақт бани башарга одамгарчиликни, маънавиятини юксалтиришга хизмат қилмоғи даркор эди. Бироқ бунинг акси бўлмоқда. “Тирикчилик” деб аталмиш жисм манфаати учун елиб-югураётган инсон атрофидаги гўзалликни кўра олмаяпти, уни ўраб турган инсонларга нисбатан ҳам суст эътиборда. Гўзалликни ҳис этиш қалб хотиржамлигини талаб этади. Ҳусан Мамашарипов ижро қилган Чарли Чаплин қиёфасида гўзалликни ҳис эта олиш туйғуси бор. Бир зумда саҳнанинг ўзидаёқ Чарли қиёфаси “ясалган” Ҳ, Мамашарипов дастлаб ўзига юклатилган вазифани роль ижроси мобайнида “англамагандек” бўлиб туради-ю, бироқ дарҳол Чаплиннинг ҳатти-ҳаракатларини тезликда ўзига “сингдириб ташлайди”. Дастлаб, Чарли иштирокидаги  “Ипподром”, “Миттивой”, “Чувринди”, “Ойна солувчининг ўғли” фильмларидан фрагментларни ижро этишгач, фильмлардан олинган “Ринг” ҳамда “Гул сотувчи басир қиз” саҳнаси қўйилди. Саҳнадаги барча кўринишлар моҳиятан занжирсимон бир-бирига уланиб, бирининг мазмунини иккинчиси тўлдиради. Чарли (Ҳ.Мамашарипов) нима учун ринггга тушганлигини боксдан ютиб олган пулни гул сотувчи кўр қиз (И.Қосимова)нинг кўзини очиш учун тийин-тийинигача ҳадя этгач, унинг бу ҳаракати сабаби очилади. Ҳусан ижро қилган қиёфаси Чаплин инсон фожеасининг вужуд ва руҳаро зиддиятини талқин қилади. Айни жиҳати билан ҳам у ботин фожиаси - инсоннинг ташқи тарафдан қараганда қулгили-ю, қалби йиғлаётганлигининг инъикосидир. Қаҳрамоннинг характерини очишдаги актёрнинг Чаплиннинг ўхшовсиз ҳатти-ҳаракатлари: мувозанатини тута олмай йиқилиб тушавериши-ю, уни кимлардир туртиб тургизиб қўйишларида, бокс тушиши, топган-тутганини муҳтожларга қилган туҳфасида, савоб ишни қилгач эса, “сув келтирган хор-у, кўза синдирган азиз” ҳолатига тушганликдаги маҳзун ҳолатида тура билиб, ҳақиқатни қачонлардир юзага чиқишини кутишини акс этганлигидаги мизан саҳналарда кўриб бир куласиз, бир куясиз. Ижродаги Чарлининг “мен”и индивидуал, миллий доираларга сиғмаган универсал “мен”га айланганлиги умуминсоний моҳият касб этган.  

Спектаклнинг иккинчи қисмида актёр Шаҳзод Эгамбердиев вақт, ижод, ижодкор, инсоннинг ҳаётини ижросини маромига келтирди. Вақт олий ҳакам: у ўзи билан дўст тутиниб, ундан оқилона фойдаланганларни мукофотлайди; уни бебурд фойдаланганлардан ўз ўчини олади.  Шаҳзод тасвирлаган “Вақт ўлчови” пантомимикасида катта-кичик соатларнинг чиқиллаши-ю, унинг измида ҳаёт ўйинини ўйновчи инсонларнинг ҳатти-ҳаракатлари ифода этилган. Гўё соат юриши алфозидаги бонги инсонни “ўз қобиғини ёриб чиқиши”га ундаётгандек. Пантомимиканинг ижро этиш жараёнидаги ғояда макон ва замон қамрови улканлашгандек. Вақтдан унумли фойдаланиш масаласи ҳар доим инсон ҳаётининг бош мезони бўлиб келган. Актёр қўлёзмаларни олганида улардан тарсакига ўхшаш зарбдан мункиб кетганлик ҳолатига рўй беради. Тахламлардан учтасини саҳнанинг орқа тарафига осганида, Мольернинг “Тартюф”, В.Шекспирнинг “Ричард III” ҳамда “Гамлет” спектаклларининг афишалари намоён бўлади. Ушбу асарларнинг бош қаҳрамонлари - ўзлигини излаш жараёнида жуда кўп зиддиятларга дучор бўлган шахслар. Ш.Эгамбердиев  ижро қилган қаҳрамон фоний дунёда яшаш учун ўзига ўнг тарафига авло инсон қиёфасидаги ниқобни-ю, орқа томонига иблис ниқобини кийган, ўткинчи ҳаёт ақидаларига амал қилиб яшаётган, турмушнинг сўнгсиз талаблари ҳамда эҳтиёжлари остидан ўз фалсафасини излаётган инсондир. Актёрнинг бир хил, аммо ўнг ва терсда ўзгача мазмун касб этган ҳаракатлари кузатилар экан, унинг кўнгил ичра макон қурган шайтоний ниқобини суғуриб олиши орқали саодат топишга интилаётган шахс қиёфасини англанади. Кўринишнинг иккинчи қисмида қизил ва кўк ниқобларнинг учрашувини-ю, ўртадаги сарсон оқ ниқобнинг аросатдалигининг гувоҳи бўлинади. Инсоннинг асл (гўзал!) фожиаси нимада? Қилаётган амалини ўзича тўғри деб билади-ю, бироқ орқаваротдан унинг нотўғри эканлигини, келтириб чиқаргувчи оқибатларини ўйламаслигининг оқибатидами? Фалсафада “дионисийлик” тушунчаси бор.  Ушбу тушунча И.Кант, Ф. Шиллер, Ф.Ницше сингари файласуфлар асарида эстетиклик (гўзаллик)нинг зиди сифатида талқин қилинади. Гапнинг индааллоси, эстетиклик (гўзаллик) тартиби – фазо, уйғун гўзалликка асосланган воқеликни ифодаласа; “дионисийлик” – тартибсизлик (хаос), хунуклик ва ёвузликка асосланган (шайтоний) воқеликни ифодалайди. Юнон мифологиясида салтанат қонунларини бузиб, олий даргоҳдан бадарға қилинган Олимп фуқароси Дионис воқеаси ушбу тушунчанинг рамзий изоҳини ўзида ифода этгани боис, инсон ҳаётидаги телбаворлик “дионисийлик” атамаси билан ифода қилинади. Яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги курашнинг самараси ўлароқ, телбавор ҳолатга келган актёр Ш.Ибрагимовнинг қаҳрамони дионисийлик ҳолатидан чиқиш пайтида қалбидан иблис қутқуси ниқобини суғуриб олади ҳамда четга улоқтириб, ҳақиқат қиличини саҳнанинг ўртасига қадайди. Актёрнинг қарама-қарши туйғулар ўртасидаги курашда жунбушга келиши ҳамда яхшилик ва ёмонлик эҳтирослари аро телбаворлик мақомидан чиқиш ҳолати ўзига хос чиққан. Қаҳрамон дастааввал илмсизлиги туфайли қўлёзмалардан “тарсаки еган бўлса”, илм орқали ўзлигини топгач эса,  китоб орқали у қайтадан руҳан туғилади. Таъкидлаб ўтиш керак, Чарли Чаплин ҳам 14 ёшигача ҳарф танимаган, акаси Сид ўқиб берган матни орқали ўз ролини ёд олган ҳамда кейинчалик ўқишни ўрганган. Унинг машҳурликка эришувининг бош сабаби ҳар куни тинимсиз ўз устида 4-16 соатлаб ишлаши бўлган экан. Балки Ш.Ибрагимов қўлёзмалар ва китоб кўринишида буюк санъаткор ҳаётининг шу жиҳатига эътиборни қаратмоқчи бўлгандир?!..

Ечим сифатида К. Станиславскийнинг “Актёрнинг ўз устида ишлаши” китоби қўйилди.  Аввал у ўйнатган қизил ва кўк ниқобларнинг моҳиятини ташкил этувчи аччиқ киноя инсоннинг ўз-ўзини четдан туриб кузатиш қуроли вазифасини бажарган бўлса, китоб кўриш (ўқиш ва уқиш) орқали Олий Ҳақиқатга етишган қаҳрамон руҳиятига энди Масхара сиғмайди. Олий ҳақиқат этагини тутган актёр энди ўз қисматининг интиҳоси томон одимлайди. Зеро, у танлаган касб - актёрлик қисмат. Воқеан Олий ҳақиқат ўтда ёнмайди, сувда чўкмайди; яхшилик-ёмонлик, оқ-қора, гўзаллик-хунукликнинг барчаси унга бирдек хизмат қилади.

Санъат гўзаллик тарғиботчиси экан, театр санъатининг чигал ва мураккаблиги ҳам, олий даражадаги трагизми-ю, киноявий кулгу остига яширинган ўйлантирувчи жиҳатлари ҳам, энг асосийси, миллат ва замон танламаслиги ҳам унинг ҳаққониятидадир. Хулласи калом, “Дийдор” театр-студиясининг театр илми толиблари устозлари Ўзбекистон халқ артисти Баҳодир Йўлдошев бадиий раҳбарлигида саҳналаштирган “Бизнинг Чарли” миллат ва замон танламаган ҳолда томошабинларнинг диққат-эътиборларини жалб этганлигининг бош мезони жаҳолатни яхшилик орқали забт этиш мумкинлиги экс эттирилган ҳаққониятда ҳамда умуминсоний ғояларнинг акс эттирилишида, фикрни фақат сўз билан эмас, қалб изтироблари орқали ифода этилишидадир.

Нигора УМАРОВА





Другие материалы рубрики

16.05.2016 / 16:09:17

Премьера спектакля–пантомимы "Бизнинг Чарли" ("Наш Чарли") состоялась на сцене ташкентского театра-студии "Дийдор"

В этом спектакле молодые актёры на языке пластики и жеста создают самый человечный мир образов великого актера 20 века Чарли Чаплина. Далее...

14.05.2016 / 22:00:44

В столице состоялась премьера мюзикла "Мой Ташкент"

13-14 мая 2016 года во Дворце Искусств "Истиклол" состоялась премьера нового мюзикла "Мой Ташкент" от создателей первого семейного мюзикла в Узбекистане "Снежная королева" Art Uz Promotion Agency. Далее...

10.05.2016 / 22:45:42

НАКАНУНЕ ПРЕМЬЕРЫ НОВОГО МЮЗИКЛА "МОЙ ТАШКЕНТ" СОСТОЯЛАСЬ ПОЕЗДКА ПО ГОРОДУ С ЕГО УЧАСТНИКАМИ-ЗВЕЗДАМИ ЭСТРАДЫ И КИНО

В "Звездном туре по Ташкенту" принимали участие исполнители и актеры, режиссеры и композиторы, задействованные в мюзикле "Мой Ташкент", который будет показан во Дворце искусств "Истиклол" 13,14,15 мая 2016 года. Далее...

07.05.2016 / 05:22:45

Выдающееся произведение Бертольда Брехта "Мамаша Кураж" поставлено в Узбекском государственном драматическом театре

Наше знакомство с исполнительницей главной роли, заслуженной артисткой Узбекистана Дано Бабахановой состоялось в мемориальном музее Сулеймана Юдакова, где два литературно-творческих объединения "Данко" и "Майсара" в апреле 2016 г. отметили столетие этого известного узбекского композитора, народного артиста Узбекистана (1916-1990). Далее...

02.05.2016 / 22:46:54

В театр – всей семьей!

Как часто вы ходите в театр всей семьей? А помните ли вы, как сами проводили время с родителями, знакомясь с театром и удивляясь ему? Именно такие теплые и светлые воспоминания мы трепетно храним всю жизнь в наших сердцах. Далее...





28.03.2024 / 16:52:52
В Международном караван-сарае культуры Икуо Хирояма завершилась фотовыставка "Шелковый путь , заполненный светом"
 
27.03.2024 / 12:32:55
Фонд развития культуры и искусства Узбекистана сообщает о создании Национального павильона Узбекистана во Всемирной выставке Expo Osaka 2025
 


28.03.2024 / 14:34:38
Большой успех учеников республиканской музыкальной школы им. Успенского на Международном конкурсе юных исполнителей в Бишкеке
 
28.03.2024 / 09:56:10
Профессор Виталий Львович Мелкомини. Рыцарь служения музе искусств
 


25.03.2024 / 22:05:37
С 6 апреля 2024 года авиакомпания Uzbekistan Airways увеличивает количество регулярных рейсов по маршруту Ташкент-Минск-Ташкент.
 
20.03.2024 / 11:31:24
По инициативе Узбекистана 2027 год будет объявлен Международным годом устойчивого и жизнестойкого туризма
 


17.02.2024 / 11:26:49
Аральская песня Рафаэля Матевосяна
 
22.01.2024 / 10:44:10
"И это все о нем." Борис Бабаев
 

 





Главная Панорама Вернисаж Театр Кинопром Музыка Турбизнес Личная жизнь Литература Мир знаний

© 2011 — 2024 Kultura.uz.
Cвидетельство УзАПИ №0632 от 22 июня 2010 г.
Поддержка сайта: Ташкентский Дом фотографии Академии художеств Узбекистана и компания «Кинопром»
Почта: Letter@kultura.uz
   

О нас   Обратная связь   Каталог ресурсов

Реклама на сайте